Radovan-Aga Markov, pčelar
Karlovačka bogoslovija, Jovan Živanović, srpsko pčelarstvo – 19. vek
„Da bi jedan tekst bio ispravno shvaćen i postao legitiman, mora se smestiti u istorijski kontekst u kome je nastao“
Danijel Morgera
Francuski teolog u knjizi
„Život i sudbina Isusa iz Nazareta“
U 19. veku su se u svetu vrtoglavom brzinom dogodile promene u pčelarstvu, koje su ga učinile istorijski najznačajnijim.
Istorijski kontekst
Srbi pod austrougarskom monarhijom
Područje današnje Vojvodine posle Karlovačkog mira 1699.godine bilo je deo Austrije, a nakon Velike nagodbe Austrije i Mađarske 1867.godine deo Austrougarske. Srem je pripadao Hrvatskoj, koja je bila autonomna državna jedinica unutar Austrougarske, sa nazivom Trojedna kraljevina Hrvatska, Slavonija i Dalmacija.
Austrija je gubila rat protiv Turske. Niš su Turci povratili 8. septembra 1690. i pobili oko 4.000 Srba koje su tu zatekli, uništavajući sve pred sobom. To je ubrzalo, iako u poslednji čas, Veliku seobu Srbalja 1690. pod Arsenijem III Čarnojevićem. Po nekim izvorima bilo ih je oko 37.000 do 40.000 porodica (detaljnije o broju u Ljubisav Andrić: „Seoba u sporovima“, Novi Sad, 1991. str. 5, 6, 7) a među njima veliki broj ljudi po oružjem.“ Treba imati u vidu da je reč o porodicama-zadrzgama, koje su bile brojne.
Seoba nije bila nasumična i spontana. Patrijarh Arsenije je čekao da Austrijski car Leopold I 6.og aprila 1690.godine objavi svoj pisani proglas (littearae invitatoria) u kome je pozvao Srbe, Arbanase, Bugare, Makedonce i druge balkanske narode na oružje, za pomoć u ratu sa Turcima, i obećao poštovanje starih povlastica, ujemčene slobode i prava vere i slobode, izbora vojvoda. Avgusta meseca 1690. godine Leopold I je izdao i ukaz, čuvenu Privilegiju verskoj zajednici grčkog obreda srpske narodnosti (Natio Rascianika) i garantovao slobodu vere, upotrebu julijanskog kalendara, prava izbora arhiepiskopa i drugih sveštenih lica, da će slobodno izabrani patrijarh imati vlast nad pravoslavnima ne samo južno, nego i severno od Save i Dunava, dakle i u Hrvatskoj i Ugarskoj. Tek tada, uz te garancije, Patrijarh Čarnojević je poveo svoj narod u seobu.
Austriji je, budući da je gubila ratove sa Turcima, bila preko potrebna pomoć i Srba, tog vojaškog naroda, te je zato, baš njih organizovano naseljavala duž južnih granica carstva prema Turcima. Ali i radi popunjavanja praznog panonskog prostora koji tada nije bio privlačan za život (plavni tereni, močvare, ritovi…) za koji, radi doseljavanja, tada nisu bili zainteresovani ni Austrijanci ni Mađari.
Srpski narod, koji je bio u seobama, nije bio prost puk, već narod koji je imao slavnu prošlost, kraljeve i careve, tada samostalnu, autokefalnu crkvu 600. godina,i slavnu dinastiju Nemanjića, svetinje, živo i bogato predanje, tragove vizantijske kulture…
Raspolućeni srpski etnik, nalazeći se već u dvema carevinama, Turske i Austrougarske, morao se žilavo braniti ne samo da ne izgubi nacionalni identitet već i da ga razvija u novim istorijskim uslovima. Život u Austrougarskoj ipak je davao nadu u budućnost, nova država je bila hrišćanska, te bliža od islamizma.
Moglo se postaviti pitanje, da li su došavši Srbi samo jedno ropstvo zamenili drugim. Odgovor na to veliko istorijsko pitanje Srbi će tražiti i dobijati tokom vekova – sve do 1918. godine.
Uzimajući u obzir mnoštvo pouzdanih istorijskih činjenica, kolokvijalno bi se moglo reći da je Srba bilo četiri stotine godina pod habzburškim i austrougarskim carstvom. Naseljavanje Srba u ove krajeve počelo je još u 16. veku, ali u manjim brojevima. Zanimljivo je da je 2.000 srpskih vojnika 1526. ušlo u Ugarsku, koje su doveli despoti Jakšić i Belmužević kao pomoć kralju Matiji Korvinu.
Posle oslobođenja od Turaka, u Kneževini Srbiji, prema prvom popisu iz 1824., živelo je 678.192 stanovnika, a u Kraljevini Srbiji, prema popisu iz 1874. bilo je 1.353.890 žitelja. Na području današnje Vojvodine 1880. bilo je 1.179.230 stanovnika, a od toga:
- Srba 704 ili 35.3 %
- Nemaca 172 ili 23.1 %
- Mađara 551 ili 21.7 %
- Rumuna 986 ili 5.7 %
- Hrvata 191 ili 4.9 %
- Slovaka 244 ili 3.6 %
- Rusina 967 ili 0.8 %
Kada bi se uračunali i Srbi koji su živeli u drugim krajevima Austrougarske, bilo bi ih više nego u matičnoj državi Kraljevini Srbiji.
„Posledica srpske etnografske evolucije na sever, bila je ta da je narod došao pod vlast jedne hrišćanske države, što mu je – naravno uz pretešku borbu i velike teškoće – ipak pružilo mogućnost dodira sa već dosta razvijenom evropskom civilizacijom“ (K. Subotić u knjizi: „Seoba u sporovima“, str 56.)
Sa sadašnje istorijske distance može se pouzdano reći: da, ta mogućnost je korišćena, a cena su bili i krvavi tragovi srpskih regimenti koje su učestvovale u svim ratovima braneći južne granice Austrougarskog carstva. Ali, obistinili su se i strahovi o zajemčenim pravima, koja su izigravana i uglavnom ostajala na papiru. Naprotiv, i Austrija i Ugarska radile su svojski na ugušivanju nacionalnog identiteta Srba. Ugarska je bila rigidnija i opasnija, jer je mađarizacija srpskog naroda bila državna politika. „Najdrastičniji oblici tog stanja, uključujući i njihovu životnu ugroženost, odvajali su Srbe od crkve, da odustaju od pravoslavne vere, te da nevoljno i pod pritiscima prihvataju katoličanstvo.“ Petar Pejanović: Srpska kultura u XVIII i XIX veku“, Mat.. Srpska, 2020.
Prve decenije života došavšeg naroda bile su zastrašujuće teške. Prve generacije su živele u zemunicama pokrivene trskom. Održala ih je svest o Sebi – žilava sposobnost za opstanak, otpornost na prirodne i druge izazove, božji nalog i svetinja rađanja i umnožavanj, vera u Boga, briga i potpora jedino Crkve, uz velike napore, sa malobrojnim sveštenstvom.
Jedina institucija preko koje je srpski narod uspevao da artikuliše svoju politiku i konkretne zahteve bili su godišnji Narodno-crkveni sabori, o čijim zahtevima se lako, ni uvek, uz sistematski otpor, nije mogla oglušivati ni Carska vlada
Kasnije, uz nastanak obrazovnih, prosvetnih i kulturnih institucija, političkih partija, obrazovanijih delova naroda, rastućeg broja učenih građana školovanih uglavnom u Pešti i Beču, rasta štampanih glasila, brojnijeg sveštenstva, zanatlija i imućnijih Srba – srpska dijaspora se transfomiše u značajan i organizovan entitet u državi. Pri tom, treba razumeti da stvaranje Vojvodine nije samo geografski pojam, već i mentalitet ugnjetenih naroda, oblikovan više od dva veka. Ta vrsta shvatanja je važna naročito u savremenim vremenima. Među vodećim akterima transformacije, pre svega političarima ali i crkvenim velikodostojnicima, bilo je i razlika, pa i sukoba, što je otežavalo procese napretka, nekad i usporilo postizanje važnih konsenzusa, ali je opšti društveni razvoj nezadrživo napredovao.
Novo razdolje i poboljšanje položaja srpskog naroda nastalo je u vreme Carice Marije, koja je „ukrotila“ Dunav i Tisu, izgrađujući nasipe na njihovim obalama. (Oj Moravo…!?), naseljavajući najpre Nemce uz obale Dunava (Dunavske Švabe!). Sada novi kolonisti panonskog prostora, Nemci i Mađari, uz pomoć zainteresovane države, sobom donose razvijen ekonomski i društveni ambijent, nova oruđa za obradu zemlje, industrijalizaciju, novi, civilizovan način življenja. Srbi su imali šta i od koga da uče, i to ubrzano, brižno čuvajući i negujući svoj identitet. Pored drugih poboljšanja položaja Srba, Carica Marija je počela i da dodeljuje status nezavisnosti pojedinim gradovima većinski naseljenim Srbima na teritoriji sadašnje Vojvodine, što je bila najava istorijske nacionalne, kulturne, prosvetne i drugih oblika emancipacije na teritorijama gde je živeo srpski živalj.
Iz istorije pčelarstva
Hiljadama godina beše samo lov na pčele – po šumama, stenama…O pčelarstvu možemo govoriti od vremena kada je jednom drvoseči dok je u šumi sekao deblo, upala sekira u med od pčela koje su se nalazile u deblu. Drvoseča je bio domišljat, i kada je u drugom deblu primetio pčele, odsekao je deblo i sa pčelama ga doneo blizu svoje kuće
Istorijski skok u razvoju čovekovog pčelarenja učinjen je pravljenjem staništa za pčele od gline, raznih lokalnih materijala – loze, pruća, trske, slame, kod nas poznate kao trmke, a još ranije kao ulišta. Taj period trajao je vekovima, sve do 19. veka. Tek u 16-om veku čovek dolazi do prvih naučnih otkrića o pčelama, koja su činila i prve racionalne i naučne korake u poznavanju pčela.
Da pčele mogu odgajati maticu iz jajeta ili vrlo mlade larve, otkrio je u Nemačkoj Hickel Jakob 1568.
Prvi opis matice kao ženke koja polaže jaja, objavio je u Španiji 1586. Luis Mendes de Tores.
A Englez Čarls Butler u svojoj knjizi „Ženska kraljevina“ piše o trutovima kao mužjacima.
U Italiji, 1625. Princ Cesi objavljuje prvi crtež pčele snimljen pod mikroskopom.
Ričard Remnat 1637. u svojoj „Raspravi iz istorije pčela“ objašnjava da su pčele radilice ženke i primećuje da imaju gnezdo za podizanje svojih generacija.
Tačan opis lučenja voska dao je 1744. Nemac Hornboster.
Polen, muško seme cveća koje pčele skupljaju, opisao je 1750. Englez Dobs.
Lužički Srbin Adam Širah, objavio je 1767. da se iz svakog pčelinjeg jajeta može izleći matica, a tako isto i iz crva ako nije stariji od tri dana.
Anton Janša, znameniti slovenački pčelar i učitelj pčelarstva u pčelarskoj školi u Beču, u svojoj knjizi „Rasprava o rojenju pčela“ 1770.
opisuje sve vrste rojeva i postupke sa njima. Tvrdio je da se matica oplođuje sa trutom u vazduhu, da i pčele radilice mogu nositi jaja, samo što ta jaja nisu oplođena, čime se približio kasnijem Đerzonovom otkriću partonogeneze. Druga njegova knjiga „Potpuna nauka o pčelarstvu“ objavljena je 1775. i u to doba bila je najkompletnije štivo o pčelarstvu.
Ulogu pčela o oprašivanju cvetova otkrio je 1793. Šprengel.
Sva ova, uglavnom sporadična ali značajna otkrića, bile su dragocene kockice u jednoj velikoj, još veoma nepopunjenoj slagalici o pčelama. I bez sumnje su značajan korak ka otkrivanju te velike božje ili prirodne misterije zvane pčela.
Tek potpunijim i sistematskijim istraživanja Francuza Fransa Ibera, koji je živeo u Švajcarskoj i bio slep, postavljaju se osnove modernog racionalnog pčelarstva. Uz pomoć svojih odanih sluge i supruge, Iber je vršio opsežna istraživanja života pčela. Objavio je da se matica oplodi sa trutom van košnice jednom u životu, da neoplođena matica leže neoplođena jaja iz kojih se legu samo trutovi, a od oplođenih jaja legu se matice i pčele radilice. Eksperimentalno je potvrdio mogućnost preobražaja radilične larve u matičinu. Opisao je koliko je pčelama potrebno meda da bi izgradile saće. Prvi deo svoje knjige „Nova zapažanja o pčelama“ objavio je 1792. Knjiga ustvari sadrži njegova pisma Boneu. Četiri takva pisma objavljena su u časopisu „Jugoslovensko pčelarstvo“ 1935. Drugi deo knjige objavljen je 1814,
Langstrot je Ibera nazvao Princem pčelarstva.
Mering 1857. uvodi u pčelarenje veštačku satnu osnovu.
Hruška 1865. izmišlja centrifugu.
Većina ovih i drugih otkrića objavljivani su u Nemačkoj. (podsetimo se, Jovan Živanović se školovao u Beču!)
Veći deo 19-og veka karakterističan je po nastojanjima velikog broja naprednih i inovativnih pčelara da prevaziđu mnogovekovnu tradiciju pčelarenja sa nepokretnim saćem.
Oko 1806., velikan svetskog pčelarstva, Ukrajinac Prokopovič počeo je da koristi medišta sa pokretnim saćem, koje je visilo na letvicama postavljenih u košnici sa nepokretnim saćem. Godine 1812. uveo je matičnu rešetku od letvica.
Veliki korak učinjen je 1814. godine kada je nastala prva košnica u svetu sa pokretnim saćem i u plodištu i u medištu. U 19. veku medonosna pčela izvršila je kolonizaciju skoro celog sveta. I tek polovinom 19. veka, dva čoveka i njihova otkrića otvorila su eru modernog, racionalnog pčelarstava u svetu.
Johanes Đerzon, 1845., Poljak, teorijom o partenogenezi: „Od jaja sa jajnika matičinih, kada se ne oplode razvijaju se mužjaci trutovi, a kada se oplode razvijaju se ženke i matica“ Na pčelarskom kongresu i izložbi u Pešti 1885., kada je to otkriće još uvek imalo ozbiljne oponente, Jovan Živanović je sa nemačkim naučnikom i pčelarem Berlepšom zdušno i uverljivo branio ovu teorijeu. Đerzonova košnica sa pokretnim satonošama u plodištu i medištu se proširila u Evropi, a prihvatili su je i mnogi pčelari i u Austrougarskoj, pa i na prostoru današnje Vojvodine. „Đerzonovo racionalno pčelarstvo“ Đerzon je objavio 1852. Po načinu pčelarenja, naučnom doprinosu i impresivnom opusu od oko 300 naslova, dominirao je u pčelarstvu 19. veka, bio apsolutni autoritet racionalnog pčelarenja.
U Americi Lorenco L. Langstrot 1851., konstruiše novu košnicu sa tri nastavka, sa po 10 okvira u nastavku koji se vade vertikalno. Uz izmene Ruta, ova košnica je pod imenom Langtrot – Rutova obišla svet i danas je dominantna i u Srbiji. Drugo istorijsko otkriće Langstrota je „prirodni princip pčelinjeg prostora od 3/8 inča“ – 0,95cm. (Videti priloženu fotografiju saća). Još jedna košnica nastavljača iz Amerike se probila u svet, Dadan-Blatova (Šarl Dadan i Eduard Blat), sa plodištem i dva ili više medišna polunastavka. Ušla je u Srbiju posle Pčelarskog kongresa 1912. u Bugarskoj i uspešno se odomaćila te i danas važi kao odlična. (autor ovog skromnog teksta je svojih nepunih 80. godina pčelarenja prošao dug pčelarski put od Pološke, preko Langstrot-Rutove a završava Dadan-Blatovom košnicom).
Duga tradicija pčelarenja Srba
„Carica Jevdokija, stavljajući bogorodičinu crkvu u Arhiljevici pod Hilandar godine 1379.“ naređuje da ljudi nastanjeni na baštini arhiljevičke bogorodice, „svi da daju crkvi desetak trmčani.“ Iz svetostefanske hrisovulje kralja Milutina vidimo da su morali davati petu trmku. Jovan Živanović je 1879. u „Pčelarenju Srba“ ispisao divnu, najstariju istoriju pčelarenja Srba. Na žalost, jedinu i do danas nedopisanu.
Do 19. veka srpsko pčelarstvo je bilo skrajnuto od dešavanja u svetu. Ali brižljivo negovano uz crkve, manastire i naročito masovno na imanjima srpskih vladara. Pčela je smatrana božjim darom i porukom čoveku, te je imala status svete životinje. „Bez čele se ni roditi ni umrijeti“ (sveća se pali pri rođenju i smrti – (Vuk Karađžić). Jovan Živanović: „Ja se veoma radujem kad vidim tu svetu životinjicu“. Videti fotografiju na ulazu u pčelinjak J. Ž., sa natpisom na staroslovenskom, citat Psalm 104,24., koji u Daničićevom prevodu glasi: „Kako je mnogo djela tvojih, Gospode! Sve si premudro stvorio, puna je zemlja blaga tvojega.“ Na drugom mestu u pčelinjaku J. Živanovića, takođe na staroslovenskom, u kolokvijalnom prevodu pisca, stajalo je „Biće posla oko stvari male, ali (rezultat) slava neće biti mala.“ Ovaj natpis je autor teksta „pozajmio“ i vazda držao na svom pčelinjaku.
Beležim da je na ovim prostorima u 19. veku srpskim pčelarima, kako – tako, bilo dostupno 33 bibliografske jedinice, odnosno toliko knjižica i knjiga u kojima su tretirane pčele i pčelarsvo, iako deo ograničenih dometa i mogućnosti korišćenja. Uz to, bilo je malo pismenih pčelara. Među ovim knjigama svakako je suveren Pčelar Novi pčelar 1810. Avrama Maksimovića, pisan slaveno-srpskim jezikom. Knjigu je posle dvesta godina izvanredno priredio na srpski jezik, paroh koceljevački, poštovani Miloš Antonić, poznat pčelar i plodan pčelarski pisac.
Ustvari, arhiepiskop karlovački, mitropolit St. Stratimirović, veoma obrazovan, govorio je evropske jezike, nagovori sveštenika-pčelara A. Maksimovića iz Sombora, da prouči neke tada postojeće knjige u Evropi o pčelarstvu (Jovan Rim, Pankl, Reumir i dr.) Maksimović je iz njih koristio najvrednije, a budući vrstan pčelar u knjigu je u najvećoj meri uneo i svoje bogato iskustvo. J. Živanović je posle više od pola veka visoko cenio njegovo delo, govoreći da je tako napisano „da ima više vrednosti nego gdekoji današnji nov Pčelar.“
Uz spomenutih 33 naslova o pčelarstvu, pisanih i na slaveno-srpskom, srpskom i hrvatskom jeziku, od prve knjige Jovana Živanovića 1877., taj skromni fond je do kraja veka narastao za dvadesetak Živanovićevih knjiga.
Najviši visokodostojnici Crkve, kao jedine duhovne brižnice i predvodnice svoga naroda prvih desecenija po Seobi, ali u velikoj meri i kasnije, suočavali su se problemom broja i obrazovanih, školovanih sveštenika. Patrijarh Stratimirović je tvrdo uveren smatrao da je neophodno podići kulturni i intelektualni nivo srpskog sveštenstva, koji bi mogao da odbrani pravoslavlje od unije koja je ugrožavala pravoslavnu crkvu.
Na Temišvarskom Narodno – Crkvenom saboru 1790. u aktima upućenim Leopoldu II , traži se seminar (škola) za srpske sveštenike, sa sedištem u Karlovcima.
Posle mnogo muka, opstrukcije i natezanja sa carkom vladom, napokon je iznuđena saglasnost za oosnivanje učilišta sa sedištem u Karlovcima. „Osnovana 1794., Bogoslovija u Sremskim karlovcima radi i danas… KOJA JE IMALA RANG VISOKE ŠKOLE“ (citat uzet iz predgovora koji je za izdanje knjige Karlovačka bogoslovija, izdate 1984. u Sr. Karlovcima, napisao rektor Bogoslovije Mladomir A. Todorović.
Godinama se bavim pitanjima ranga pčelarske katedre Karlovačke bogoslovije. I danas, sa još jačim naglaskom i argumentima, tvrdim da pčelarska katedra kakva je osnovana u Karlovačkoj bogosloviji od njenog osnivanja, nije postojala u pčelarskom svetu 19. veka!
Osnovana 1794. Karlovačka bogoslovija postoji i radi i danas kao Srpska pravoslavna bogoslovija Svetog Arsenija u Sremskim Karlovcima. Ove godine proslavlja 230. svoga postojanja. To je bila prva srpska institucija u Austrougarskoj.
Matica srpska, najstarija književna, kulturna i naučna institucija, osnovana je u Pešti februara 1826. U njenom grbu se i danas nalazi košnica pletara, kao simbol složnosti i radinosti.
Prva školska godina tek osnovane Karovačke bogoslovije trajala je od 1. (14.) februara do 12. (25.) avgusta 1794. Nastavu je pratilo 30 učenika, uzrasta od 17 do 26 godina, od njih 27 oženjenih a trojica neoženjenih. Prelazak u sledeći razred mogao je samo odličan iz svih predmeta. Školovanje je trajalo četiri godine Slušaoci su prvih godina (dok škola nije izgradila zgradu internata), stanovali u privatnim kućama, „a profesori su brinuli i bili odgovorni za njihovo ponašanje van nastave. Trudili su se da ih odvrate od druženja sa licima sumnjivim ili nečasnim, a naročito sa udovicama koje bi ih mogle iskvariti, da ne skitaju po krčmama ili sumnjivim kućama i javnim skupovima, u stanovima radi jela i pića, kartanja i pušenja…“ citat iz Karlovačka bogoslovija, Sr. Karlovci, 1984., st.42.
U periodu između 1794. i 1820. kroz ovo karlovačko klirikalno učilište prošlo je 613 klirika, koji su nakon završetka školovanja u učilištu stupali u svoje parohije. A po spisku klirika od 1875‚ do 1920. bilo je 880 klirika. (Karlovačka bogoslovija, Sr. Karlovci, 1984.)
Jovan Živanović je počeo pčelariti od marta 1875., slučajno, na nagovor svoga đuturičara Lutrova. A već 1877. izdaje svoje prvo delo „Srpski rječnik za kovandžije“, da bi književni opus od dvadesetak naslova završio 1909. sa „Kako stojimo danas sa partenogenezom u pčela“.
Mi se u ovom tekstu ne bavimo ovim Jovanom Živanovićem, i njegovim impresivnim opusom, životom i radom, već njegovim bavljenjem pčelarstvom u Karlovačkoj bogosloviji. Ipak, kao mnogodecenijski poštovalac, a trudio sam se da budem i poznavalac njegovog života i dela , ovde skrećem pažnju na još jednu, i po razmerama kolosalnu delatnost Jovana Živanovića, neistraženu te nedovoljno vrednovanu. Naročito u drugoj polovini 19. veka, u ovom delu Austrougarske, današnjoj Vojvodini, prosto je vrvelo od štampanja raznih srpskih novina, listova, godišnjaka, kalendara savetnika, sanovnika, poduka, literarnih godišnjaka, pesmarica, kuvarica…, čiji je ukupan tiraž bio iznenađujuće veliki. U svakom srpskom domaćinstvu mogli ste naći bar neki od njih. U pokušaju da u njima tražim J.Ž. bio sam zapanjen. Sem u malom broju, koji se mogu izbrojati prstima, u bukvalno svima sam nalazio tekstove J.Ž. o pčelarstvu ali i o zemljodeljstvu, ekonomiji, voćarstvu, zdravlju, prosvećivanju, jeziku… Napr. samo u godišnjaku „Orao“ pisao je 20 godina o pčelastvu! („Orao“, veliki ilustrovani kalendar, izlazio godišnje od 1875-1904.).
U iskušenju sam da verujem kako doprinos J. Ž. razvoju racionalnog pčelarstva U Srba, i ne samo Srba, na ovaj način, nije manji od kolosalnog doprinosa putem njegovih knjiga..
Umesto fusnote
(Posle besede moje malenkosti 1962. o Jovanu Živanoviću, prilikom otkrivanja ploče na kući u kojoj je živeo u Sremskim Karlovcima, unuk Jovana Živanovića, poštovani Borivoje Živanović, takođe poznat srpski i jugoslovenski pčelar, rekao mi je, čineći mi čast: „Hvala vam na nadahnutoj i znalačkoj reči o J. Ž, kao i prikazu naše pčelarske istorije kojom se ponosimo“. Tekst govoren tom prilikom nalazi se u Pčelarskoj biblioteci „Radovan-Aga Markov“ sa oko 800 bibliografskih jedinica, koju sam, kao legat poklonio Biblioteci Novog Sada, svome gradu Novom Sadu).
Dogodilo se da se u jednom trenutku, na istorijsku scenu, u isto vreme, na istom poslu pojave učeni i mudar arhimandrit Ilarion Ruvarac, Karlovačka bogoslovija čiji je Ruvarac bio rektor i pčelar Jovan Živanović, prvi stručno obrazovan profesor slavenske filologije u Karlovačkoj gimnaziji, školovan u Beču. U pčelarstvu, uveliko na putu Oca srpskog racinalnog pčelarstva.
U „Srpskom pčelaru“ Novi Sad, 1893. J. Ž. posvećujući ga Ilarionu Ruvarcu, arhimandritu Grgeteškom i rektoru Bogoslovije u Karlovcima piše: “…vi ste shvativši veliku korist od pčelarenja, kao rektor bogoslovije u Karlovcima podigli još pre petnaest godina katedru iz pčelarstva u bogosloviji i danas ima u svim krajevima srpskoga naroda u našoj domovini AustroUgarskoj, mladih sveštenika pčelara koji iz živih usta govore o najkorisnijoj grani ekonomskoj, o pčelarstvu i šire ga svakim danom sve većma i većma među srpski narod…“
Pčelarstvo je u nastavni plan i program uvedeno za učenike četvrte godine Bogoslovije 1878. Među profesore za dvadeset predmeta, Jovan Živanović predaje crkvenooslovenski jezik i pčelarstvo. Kao i drugi predmeti, pčelarstvo je bio obavezan predmet i polagao se ispit na kraju školske godine. Tokom godina, nastavnim planovima pčelarstvo se nalazilo od drugog do četvrtog razreda. U prvim godinama, kao predmet upisivan je kao Pčelarstvo, potom kao Teorija pčelarstva, da bi konačno i stalno bio predmet Racionalno pčelarstvo.
Nastavu je, jedan čas nedeljno, Živanović zimi održavao pretežno kao teorijsku, a leti uglavnom kao praktičnu, na svom pčelinjaku. Ali pošto je njegov pčelinjak bio na Mateju, izvan grada, za školske potrebe je u blizini bogoslovije formirao mali „priručni“ pčelinjak. Racionalno pčelarstvo je Živanović predavao 26 godina, od toga „13 godina badava, a drugih 13 godina skoro badava“. Odlaskom u penziju J.Ž. nastavu predmeta je preuzeo protoprezvitor Ivan Maširević i predavao ga osam godina.
Po našoj računici, predavanja predmeta Racionalno pčelarstvo Jovana Živanovića slušalo je 143 iškolovana klirika, a predavanja Ivana Maširevića 44 tj. ukupno 187 svršenih klirika! Po odlasku u svoje parohije kao sveštenici, nisu se svi bavili pčelarsvom, veliki broj jeste. Bili su lučonoše preporoda srpskog pčelarstva u racionalno.
Ovu Odu posvećujemo Karlovačkoj bogosloviji, Jovanu Živanoviću i arhimandritu Ruvarcu za doprinos srpskom narodu. Doprineli su tranziciji srpskog pčelarstva od feudalnog u savremeno, evropsko. Pretvarali su prošlost u budućnost.
A povod je bio 230. postojanja Karlovačke bogoslovije.
Istovremeno (možda lakomisleno i svakako sa manama) pokušali smo da tekst bude i sinteza srpskog pčelarstva u jednom dužem, istorijski preokretnom vremenu, u kome je napredovalo ka modernom, evropskom, u kome danas ima svoje mesto.
Ovo nije kraj ovako pisanoj priči o pčelarstvu i Karlovačkoj bogosloviji. Može ga dopisati jedino praunuk Jovana Živanovića, majstor pčelarstva, ugledan građanin Sremskih Karlovaca, „čuvar vatre“ – pčelarskog muzeja Jovana Živanovića tj. istorije srpskog pčelarstva u Sr. Karlovcima – Žarko-Žare Živanović, koji i danas kao i decenijama, uz razumevanja i podršku rektora bogoslovije, danas i uz pomoć poznate pčelarke i novinarke Milanke Vorgić, organizuje predavanja o savremenom pčelarstvu u Karlovačkoj bogosloviji u Sremskim Karlovcima.
